Էլի կիսաքայլեր. ի՞նչ կլինի, եթե արգելքը կյանքի կոչվի առանց այլընտրանքի. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Հայաստանում 2027 թվականի հունվարի 1-ից պոլիէթիլենային տոպրակների և մեկանգամյա օգտագործման պլաստիկե տարաների արգելման որոշումն առաջին հայացքից կարող է ընկալվել որպես էական ու առաջադեմ քայլ, սակայն խորքային վերլուծությունը բացահայտում է մի շարք համակարգային խնդիրներ, ռիսկեր ու բացթողումներ, որոնք կարող են խոչընդոտել այս նախաձեռնության արդյունավետ իրականացումը և նույնիսկ առաջացնել նոր սոցիալ-տնտեսական և էկոլոգիական մարտահրավերներ։
Պլաստիկը, հատկապես պոլիէթիլենային տոպրակներն ի սկզբանե լայն կիրառություն գտան իրենց մատչելիության, հարմարության և բազմաբնույթ օգտագործման համար։ Սակայն ժամանակի ընթացքում ակնհայտ դարձավ, որ այս հարմարության դիմաց մարդկությունն անում է չափազանց մեծ զոհաբերություն՝ շրջակա միջավայրի աննախադեպ աղտոտման տեսքով։ Պոլիէթիլենը քայքայվող չէ՝ այն կարող է պահպանվել հողի, ջրի և օդի մեջ հարյուրավոր տարիներ՝ այդ ընթացքում վերափոխվելով միկրոպլաստիկի, որը ներթափանցում է սննդային շղթաներ, ջրային և ցամաքային օրգանիզմներ, հասնում մարդու սննդակարգին և, ի վերջո, դառնում առողջության լուրջ սպառնալիք։ Գիտական հետազոտությունները փաստում են, որ պլաստիկի քայքայման արդյունքում առաջացող միկրոպլաստիկները հայտնաբերվում են անգամ մարդու արյան մեջ, և դրանց ազդեցությունը մարդու օրգանիզմի վրա դեռևս լիովին չուսումնասիրված է, սակայն հստակ է, որ դրա հետևանքները կարող են լինել քաղցկեղածին, հորմոնալ խանգարումներ առաջացնող, ինչպես նաև նյարդաբանական և իմունային համակարգը վնասող։ Բնապահպանական տեսանկյունից պոլիէթիլենային թափոնները լուրջ սպառնալիք են ոչ միայն մարդու համար, այլև ամբողջ էկոհամակարգերի։ Այս պայմաններում ողջ աշխարհում պլաստիկի օգտագործման սահմանափակումը և արգելումը դարձել է հրատապ անհրաժեշտություն։
Շատ երկրներ արդեն անցել են պոլիէթիլենային տոպրակների արգելման, մեկանգամյա օգտագործման պլաստիկի շրջանառության սահմանափակման, պլաստիկի փոխարինիչների ներդրման և վերամշակման զարգացման ուղին։ Օրինակ՝ Եվրոպայի մի շարք երկրներում պարտադիր է դարձել պլաստիկի տեսակավորման, հավաքման և վերամշակման համակարգը, իսկ մեկանգամյա օգտագործման տոպրակների փոխարեն լայնորեն կիրառվում են կենսաքայքայվող, թղթե կամ բազմակի օգտագործման տոպրակներ։ Պետությունները խրախուսում են նաև արտադրական նորարարությունները՝ աջակցելով այնպիսի նյութերի ստեղծմանը, որոնք կարող են ամբողջությամբ քայքայվել բնական պայմաններում՝ առանց շրջակա միջավայրի վրա վնասակար ազդեցության։ Վերամշակված պլաստիկից արտադրվում են շինանյութեր, ճանապարհածածկեր, կահույք և նոր ապրանքատեսակներ, ինչը ոչ միայն նվազեցնում է թափոնների ծավալը, այլև ստեղծում է նոր տնտեսական հնարավորություններ և աշխատատեղեր։
Հայաստանում, սակայն, պլաստիկի խնդրի լուծման ուղղությամբ քայլերը եղել են հիմնականում ձևական, կիսատ և ուշացած։ Չնայած վերջին տարիներին պարբերաբար բարձրաձայնվում է պլաստիկե տոպրակների արգելման մասին, իրականում դրանց շրջանառությունը ոչ միայն չի նվազել, այլև որոշ դեպքերում նույնիսկ աճել է։ Խանութներում, շուկաներում և առևտրային կենտրոններում պոլիէթիլենային տոպրակները շարունակում են մնալ հիմնական փաթեթավորման միջոցը, իսկ դրանց գնի բարձրացումը պարզապես հանգեցրել է ավելի հաստ և «երկարակյաց» պլաստիկ տոպրակների շրջանառության, ինչը ոչ միայն չի լուծում խնդիրը, այլև էլ ավելի է խորացնում այն։
Մինչդեռ, պոլիէթիլենային տոպրակների արգելքի նպատակն է ոչ թե դրանց թանկացումը, այլ ամբողջական և արդյունավետ փոխարինումը բնապահպանական տեսանկյունից անվտանգ այլընտրանքներով։ Կարևոր է արձանագրել, որ Հայաստանի իշխանությունները տարիներ շարունակ միայն խոսել են պլաստիկի արգելման մասին՝ առանց իրականում ներդնելու արդյունավետ վերահսկողության, հանրային իրազեկման և տնտեսական խթանների համակարգ։ Օրենսդրական նախաձեռնությունները հաճախ մնացել են թղթի վրա, առանց մեխանիզմների, որոնք կապահովեն դրանց գործնական կիրառությունը։ Արդյունքում՝ պլաստիկի արտադրությունը, ներմուծումը և օգտագործումը շարունակվում են նույն ծավալներով, մինչդեռ վերամշակման ոլորտը գրեթե բացակայում է։ Չնայած պարբերաբար բարձրաձայնվող ծրագրերին, Հայաստանում չկա արդյունավետ կերպով կազմակերպված տեսակավորման համակարգ, պլաստիկի հավաքման և վերամշակման ենթակառուցվածք, իսկ արտադրական ձեռնարկություններն էլ չունեն բավարար խթաններ կամ պետական աջակցություն՝ նորարարական նյութեր ներմուծելու և կիրառելու համար։
2027 թվականի հունվարի 1-ից պոլիէթիլենային տոպրակների և մեկանգամյա պլաստիկե տարաների արգելման մասին որոշումը, ըստ էության, պետք է դառնա շրջադարձային պահ։ Սակայն այս որոշման իրագործելիությունը կախված է մի շարք գործոններից, որոնց անտեսումը կարող է հանգեցնել ոչ թե խնդրի լուծման, այլ նոր խնդիրների առաջացման։ Նախևառաջ՝ անհրաժեշտ է ապահովել կենսաքայքայվող, թղթե կամ բազմակի օգտագործման տոպրակների լայն հասանելիությունը շուկայում։ Այլընտրանքները պետք է լինեն ոչ միայն էկոլոգիապես անվտանգ, այլև հնարավորինս մատչելի՝ հատկապես խոցելի խմբերի, փոքր բիզնեսի և գյուղական համայնքների համար։ Եթե արգելքն իրականացվի առանց այլընտրանքի, այն կհանգեցնի սոցիալական լարվածության, գների աճի և ստվերային շուկայի ձևավորման։ Նույնիսկ միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ հաջողված օրինակներում կարևոր է եղել ոչ միայն արգելք սահմանելը, այլև հանրության և տնտեսության բոլոր շերտերի համար բնական և մատչելի անցում ապահովելը։
Բացի այդ, առաջնային է հանրային իրազեկման, էկոլոգիական կրթության և վարքային փոփոխությունների խրախուսման խնդիրը։ Պլաստիկի արգելքը չի կարող աշխատել, եթե հասարակության լայն շերտերը չեն գիտակցում խնդրի լրջությունը, չեն տիրապետում տեսակավորման և վերամշակման մշակույթին, պատրաստ չեն փոփոխել իրենց սպառողական սովորությունները։ Մինչ այժմ Հայաստանի կառավարությունը հիմնականում սահմանափակվել է քարոզչական ակցիաներով և պարզ կոչերով, որոնք չեն կարող փոխարինել հետևողական կրթական աշխատանքին՝ սկսած մանկապարտեզից մինչև բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ, զանգվածային լրատվամիջոցներից մինչև տեղական համայնքներ։ Հանրային իրազեկումը պետք է դառնա շարունակական ու համակարգային գործընթաց, որի շրջանակում բացատրական աշխատանքներ կտարվեն պլաստիկի վնասների մասին, կցուցադրվեն այլընտրանքների կիրառման դրական օրինակներ և կխրախուսվեն նորարարական բիզնես-մոդելները։
Չի կարելի անտեսել նաև արդեն գոյություն ունեցող պլաստիկ թափոնների վերամշակման կարևորությունը։ Հայաստանում տարիներ շարունակ խոսվում է պլաստիկի վերամշակման անհրաժեշտության մասին, սակայն գործնական քայլեր գրեթե չեն արվել։ Մինչդեռ, միջազգային փորձն ապացուցել է, որ պլաստիկի վերամշակումը ոչ միայն նվազեցնում է թափոնների ծավալը, այլև ստեղծում է նոր տնտեսական արժեք, խթանում է փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը, նպաստում է նոր աշխատատեղերի ստեղծմանը։
Պոլիէթիլենային տոպրակների և մեկանգամյա պլաստիկի արգելման հարցում չպետք է մոռանալ նաև միջազգային համագործակցության մասին։ Հայաստանը, որպես փոքր երկիր, ինքնուրույն չի կարող լուծել գլոբալ բնապահպանական մարտահրավերները, եթե ինտեգրված չլինի տարածաշրջանային և միջազգային ջանքերին։ Անհրաժեշտ է մասնակցել միջազգային ծրագրերին, ներգրավել ներդրումներ ու տեխնոլոգիաներ, ձեռք բերել վերամշակման համար անհրաժեշտ սարքավորումներ և փորձի փոխանակում իրականացնել այն երկրների հետ, որոնք արդեն անցել են այս ճանապարհը։
ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
Սամվել Բաբայանի և Արթուր Վանեցյանի քաղաքական համագործակցությունը դադարեցվել է․ «Հրապարակ»
«Կարամ հիմա էլ հրաժարվեմ, մանդատ նե տակ դառագոյ». Սասուն Միքայելյանը՝ Փաշինյանին. «Հրապարակ»
Բաքվի բենզինը ՀՀ-ում վաճառվում է բավականին արագ տեմպերով. սա ցուցիչ է հասարակական դեգրադացիայի
Հայկ Կոնջորյանին հարց տալու համար լրագրողները զրկվել են ԱԺ հավատարմագրից. «Ժողովուրդ»
Արգելել են մոտենալ ՔՊ–ականների տներին. «Արգելք կա, որ պատգամավորներին չծեծեմ». «Հրապարակ»
Իմ տեղեկություններով ԱՄՆ-ից սպասվում է չափազանց բարձրաստիճան պաշտոնյայի այց
31-ամյա վարորդը ոչ սթափ վիճակում վրաերթի է ենթարկել հետիոտնին. վերջինը տեղափոխվել է հիվանդանոց
Մենք ճաղերի տարբեր կողմերում ենք ու իրականում պարզ էլ չէ՝ ճաղերի ո՛ր կողմում է բանտը․ Մելիքյան
Բաքվի «դատարանում» գտնվող Դավիթ Բաբայանը եզրափակիչ ելույթում իրեն մեղավոր չի ճանաչել
ՔՊ նախընտրական ցուցակում չի լինի նաև Փաշինյանի նախկին օգնական Նաիրի Սարգսյանը