Հայաստանի տնտեսությունը՝ բազմակի ճնշումների ու նոր մարտահրավերների ներքո. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
2025 թվականի երրորդ եռամսյակը Հայաստանի տնտեսության և ֆինանսավարկային քաղաքականության համար նշանավորվում է միաժամանակ խորացող աշխարհաքաղաքական ռիսկերով, տնտեսական ակտիվության համեմատաբար բարձր տեմպերով, միևնույն ժամանակ՝ գնաճի նոր որակի արագացմամբ ու միջնաժամկետ անորոշությունների խորացմամբ։ Այս իրողությունների խաչմերուկում Հայաստանի տնտեսությունը հայտնվել է բարդ իրավիճակում, որտեղ արտաքին և ներքին գործոնների փոխազդեցությունը ձևավորում է ինչպես առաջընթացի և զարգացման որոշակի հնարավորություններ, այնպես էլ գնաճային ճնշումների, ֆինանսական և սոցիալ-տնտեսական կայունության խոցելիության նոր ռիսկեր։
Աշխարհաքաղաքական միջավայրը այս տարի նույնպես անկայուն բնույթ է կրում, ինչի հիմնական դրսևորումները կապված են տարածաշրջանային հակամարտությունների, խոշոր տերությունների միջև լարվածության խորացման, ինչպես նաև գլոբալ առևտրի ու մատակարարման շղթաների տևական փոփոխությունների հետ։ Արևել յան Եվրոպայում և Մերձավոր Արևելքում շարունակվող հակամարտությունները, ԱՄՆ-Չինաստան տնտեսական ու տեխնոլոգիական մրցակցության խորացումը, ինչպես նաև արևմտյան երկրների՝ ռուսական և իրանական տնտեսությունների նկատմամբ նոր պատժամիջոցների կիրառումը ձևավորեցին այնպիսի միջազգային ֆոն, որտեղ միջազգային առևտրի, ներդրումային հոսքերի և փոխադարձ կախվածության հիմնական կանոնները նոր վերաձևավորում են ստանում։
Բնականաբար, լարված աշխարհաքաղաքական միջավայրը ուղեկցվում է ոչ միայն տնտեսական անորոշությամբ, այլև միջազգային էներգետիկ ու պարենային շուկաների ցնցումներով, որոնց հետևանքները անմիջականորեն անդրադառնում են ինչպես, ընդհանուր առմամբ, համաշխարհային տնտեսութան դինամիկայի, այնպես էլ Հայաստանի տնտեսության վրա։ Այս համատեքստում Հայաստանի համար առաջնային նշանակություն է ունենում նաև աշխարհի հիմնական տնտեսական կենտրոններում արձանագրվող մակրոտնտեսական միտումների ազդեցությունը։
Ռուսական տնտեսությունը, որը հայկական ապրանքների արտահանման հիմնական ուղղությունն է, շարունակում է գտնվել արևմտյան ճնշումների ներքո։ Իսկ Ռուսաստանի տնտեսական աճի տեմպը նվազման միտումներ է ցուցաբերում, ինչը լրացուցիչ ռիսկեր կարող է ստեղծել նաև Հայաստանի տնտեսության համար, քանի որ մեր տնտեսությունները սերտորեն փոխկապակցված են։ Հայ-ռուսական հարաբերություններում նկատվող սառնությունը ևս մարտահրավեր է դարձել տնտեսական փոխգործակցության խորացման համար։
ԵՄ-ում նույնպես, որի հետ վերջին շրջանում առևտրի որոշակի աշխուժացում է նկատվում, տնտեսական աճի տեմպերի դանդաղում է նկատվում։ Իսկ ԱՄՆ-ում գնաճի ռիսկերի նոր ալիքի ի հայտ գալը՝ հիմնականում պայմանավորված մաքսատուրքերի բարձրացման քաղաքականությամբ, պարտքային բեռի աճով և տոկոսադրույքների բարձրացման սպասումներով, ստեղծում է նոր անորոշություններ ոչ միայն ֆինանսական, այլև հումքային շուկաներում։ Հայաստանի տնտեսությունը, լինելով փոքր և բաց համակարգ, այս միտումների ազդեցության հետևանքով հայտնվել է կրկնակի ճնշման տակ։ Մի կողմից՝ արտաքին պահանջարկի դանդաղումը սահմանափակում է արտահանման հնարավորությունները՝ հատկապես ծառայությունների և արդյունաբերության որոշ ուղղություններում, մյուս կողմից՝ միջազգային շուկաներում պարենային և էներգետիկ ապրանքների թանկացումը նպաստում է գնաճի նոր ալիքի հրահրմանը։
2025 թվականի երրորդ եռամսյակում արձանագրված 12-ամսյա գնաճն օգոստոսին արագացել է՝ հասնելով մինչև 3,6 %-ի: Չնայած այն հանգամանքին, որ գնաճը դեռևս գտնվում է ԿԲ-ի նպատակային միջակայքում, նշաններ կան, որ որոշ ծառայությունների ու ապրանքների գները կարող են հատել կանխատեսելիության սանդղակները։ Տնտեսության ներսում պահանջարկի ազդեցությունը գնաճի վրա դեռևս գնահատվում է չեզոք, սակայն առաջարկի գործոնները՝ մասնավորապես պարենի, էներգետիկայի և ներմուծվող ապրանքների գների աճը, գնալով մեծացնում են գնաճային ճնշումները։ Պարենային շուկայում միջազգային գների բարձրացումները անմիջապես փոխանցվում են ներքին շուկա, քանի որ Հայաստանի պարենային ինքնաբավության մակարդակը ցածր է, իսկ հիմնական ապրանքախմբերը ներկրվում են Ռուսաստանից, Չինաստանից, ԵՄից, Կենտրոնական Ասիայից և Իրանից։ Փոխարենը զգալի չէ ազդեցությունը գնանկումների ժամանակ:
Պետք է հաշվի առնել, որ մատակարարման շղթաների խախտումները, լոգիստիկ ծախսերի աճը, ինչպես նաև արժութային շուկաների տատանումները լրացուցիչ խթան են ներքին գնաճի համար։ Այս ֆոնին, աշխատավարձերի ու թոշակների չնչին աճը կամ դրա բացակայությունը, ինչպես նաև ծառայությունների, հատկապես անշարժ գույքի, տրանսպորտի, առողջապահության ու կրթության ոլորտներում գների բարձրացումը նպաստում է բնակչության ընդհանուր սոցիալ-տնտեսական վիճակի վատացմանը։ Մյուս կողմից էլ՝ գնաճը խաթարում է ներդրումային միջավայրը, քանի որ բիզնեսի համար առաջանում է անկայունության և անորոշության մթնոլորտ։ Երբ գները մշտապես աճում են, ընկերությունների համար դժվար է պլանավորել արտադրական ծախսերը, կանխատեսել շուկայի պահանջարկը և հաշվարկել շահութաբերությունը։ Դա կարող է հանգեցնել ներդրումների կրճատման, նոր աշխատատեղերի ստեղծման դանդաղեցման և տնտեսության ընդհանուր դինամիկայի թուլացման։
Փաստացի, վերջին մի քանի ամսվա իրադարձությունները վկայում են, որ Հայաստանի տնտեսությունն անցնում է նոր որակի մարտահրավերների փուլ՝ խորացող աշխարհաքաղաքական ռիսկերի, մեծացող գնաճային ճնշումների և տնտեսական ակտիվության տատանվող դինամիկայի պայմաններում։
ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
Սամվել Բաբայանի և Արթուր Վանեցյանի քաղաքական համագործակցությունը դադարեցվել է․ «Հրապարակ»
«Կարամ հիմա էլ հրաժարվեմ, մանդատ նե տակ դառագոյ». Սասուն Միքայելյանը՝ Փաշինյանին. «Հրապարակ»
Բաքվի բենզինը ՀՀ-ում վաճառվում է բավականին արագ տեմպերով. սա ցուցիչ է հասարակական դեգրադացիայի
Հայկ Կոնջորյանին հարց տալու համար լրագրողները զրկվել են ԱԺ հավատարմագրից. «Ժողովուրդ»
Արգելել են մոտենալ ՔՊ–ականների տներին. «Արգելք կա, որ պատգամավորներին չծեծեմ». «Հրապարակ»
Իմ տեղեկություններով ԱՄՆ-ից սպասվում է չափազանց բարձրաստիճան պաշտոնյայի այց
31-ամյա վարորդը ոչ սթափ վիճակում վրաերթի է ենթարկել հետիոտնին. վերջինը տեղափոխվել է հիվանդանոց
Մենք ճաղերի տարբեր կողմերում ենք ու իրականում պարզ էլ չէ՝ ճաղերի ո՛ր կողմում է բանտը․ Մելիքյան
Բաքվի «դատարանում» գտնվող Դավիթ Բաբայանը եզրափակիչ ելույթում իրեն մեղավոր չի ճանաչել
ՔՊ նախընտրական ցուցակում չի լինի նաև Փաշինյանի նախկին օգնական Նաիրի Սարգսյանը